Bụi siêu mịn - Sát thủ vô hình và các biện pháp phòng ngừa

“Bụi mịn, bụi siêu mịn” là cụm từ đang được nhắc nhiều nhất trên những trang báo thời gian gần đây. Khi tình trạng ô nhiễm không khí ở các thành phố lớn đang ở mức báo động, “bụi siêu mịn” được nhắc như một hệ quả từ ô nhiễm môi trường. Chúng không chỉ là tác nhân gây ra bất ổn khí hậu mà còn ảnh hưởng không nhả đến sức khỏe con người. Vì vậy, việc hiểu rõ về khái niệm và cách phòng ngừa “bụi mịn, bụi siêu mịn” là hết sức cần thiết.

Bụi mịn, bụi siêu mịn là gì?

Bụi là một hỗn hợp phức tạp chứa các hạt vô cơ và hữu cơ ở dạng lỏng hoặc rắn bay lơ lửng trong không khí; bao gồm sulfate, nitrat, amoniac, natri clorua, cacbon đen, bụi khoáng và nước.
Bụi hay hợp chất có trong bụi được gọi chung là Particulate Matter - ký hiệu PM.
Các hạt bụi mịn có kích thước siêu vi được biết đến nhiều nhất là:

• PM10 – Các hạt bụi có kích thước đường kính từ 2.5 tới 10 µm (µm là viết tắt của micromet, kích thước bằng một phần triệu mét).
• PM2.5 – Các hạt bụi có kích thước đường kính nhỏ hơn hoặc bằng 2,5 µm.
• Vào những năm gần đây, nước ta đã có sự xuất hiện của bụi siêu mịn PM1.0 (dưới 1µm) và bụi nano PM0.1 (dưới 0.1 µm), nhất là vào những ngày nhiệt độ thấp hoặc không khí khô.

Hạt bụi mịn PM10, PM2.5 là có thể sinh ra từ các nguyên nhân tự nhiên như: cháy rừng, khói bụi núi lửa, lốc xoáy, hoặc chất thải sinh vật: phấn hoa, bào tử nấm, nước thải côn trùng. Nhưng phần lớn bụi mịn được tạo ra từ các hoạt động của con người: phá rừng, bụi đường phố, bụi từ các công trình xây dựng, đốt rác thải…

Bụi mịn PM2.5, PM10 nguy hiểm thế nào với sức khỏe con người?

Theo nghiên cứu của Tổ chức Y tế thế giới WHO và Cơ quan nghiên cứu ung thư quốc tế IARC đã cho thấy mối tương quan tỷ lệ thuận giữa mức độ ô nhiễm bụi không khí với tỷ lệ người mắc ung thư. Cụ thể là mật độ PM10 trong không khí tăng lên 10 µg/m3 thì tỷ lệ ung thư tăng 22%, và mật độ PM2.5  tăng thêm 10 µg/m3 thì tỷ lệ ung thư phổi tăng đến 36%.

PM2.5 và PM10 đi vào đường hô hấp khi con người hít thở, nhưng mức độ xâm nhập khác nhau tùy theo kích thước hạt bụi. PM10 đi vào cơ thể qua đường dẫn khí và tích tụ trên phổi. Trong khi đó PM2.5 đặc biệt nguy hiểm hơn vì kích thước bé đến mức có thể luồn lách vào các túi phổi, tĩnh mạch phổi và xâm nhập vào hệ tuần hoàn máu. Chúng tích tụ lâu gây ra nhiều tác hại đặc biệt nghiêm trọng về hệ hô hấp, hệ tim mạch, hệ tuần hoàn và hệ sinh sản của con người:

• PM2.5 là nguyên nhân gây nhiễm độc máu, máu khó đông khiến hệ tuần hoàn bị ảnh hưởng, làm suy nhược hệ thần kinh điều khiển hoạt động của cơ tim gây ra các bệnh tim mạch.
• Bụi mịn xâm nhập gây giảm chức năng của phổi, viêm phế quản mãn tính, gây nên bệnh hen suyễn và ung thư phổi. Đồng thời, khiến tình trạng bệnh trở nặng hơn và có thể tử vong.
• PM2.5, PM10 là tác nhân gây nhiễm độc máu nhau thai, khiến thai nhi chậm phát triển. Trẻ sinh ra bị ít cân, nhiều khả năng bị suy nhược thần kinh và tự kỷ.
• Ngoài ra, các chuyên gia của Cơ quan bảo vệ Môi sinh Mỹ (EPA) nhận định, hạt PM2.5 chứa nhiều kim loại nặng có khả năng gây ung thư, hoặc tác động đến DNA và gây ra đột biến gen.
• Ước tính có đến 4,3 triệu người chết mỗi năm do các bệnh liên quan đến ô nhiễm bụi mịn PM2.5 và PM10.

Trẻ em, người già, phụ nữ có thai, những người có tiền sử tim mạch, hô hấp là những đối tượng nhạy cảm dễ bị tác động của bụi mịn nhất, cần được quan tâm, chăm sóc cẩn thận.

Tình trạng bụi mịn PM2.5 và PM10 ở Việt Nam

Tháng 9/2019 vừa qua tình trạng ô nhiễm không khí của TP.HCM và Hà Nội lên mức báo động cao. Theo số liệu phần mềm IQAir AirVisual, Hà Nội trong nhiều ngày đứng đầu bảng xếp hạng chất lượng không khí xấu nhất thế giới, trong khi TP HCM cũng có nhiều ngày ở trong top 10. Ngày 30/9, chỉ số AQI ở mức 277, chỉ số bụi mịn PM2.5 cao gấp hơn 11 lần quy chuẩn quốc gia (25 µg/m3) và hơn 25 lần trung bình năm của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO).

Theo báo cáo của Bộ TN MT, dẫn chứng số liệu từ 13 trạm quan trắc tự động, chất lượng không khí tại Hà Nội từ 12-19/9 liên tục có nồng độ bụi PM2.5 vượt ngưỡng cho phép.

Trong những ngày ô nhiễm nhất, toàn bộ các trạm đo được nồng độ PM2.5 trung bình 24 giờ vượt tiêu chuẩn quy định.

Cách chống bụi mịn và không khí ô nhiễm hiệu quả

Bụi mịn pm2.5 và bụi siêu mịn pm1.0 thường có xu hướng tăng cao rõ rệt vào các giờ cao điểm như từ 7 giờ đến 8 giờ sáng và 18 giờ đến 19 giờ chiều. Vào buổi trưa từ 13 giờ đến 14 giờ và ban đêm từ 23 giờ đến 1 giờ sáng thì có hướng giảm xuống thấp nhất, ngoài ra, lượng bụi cũng phụ thuộc lớn vào sự di chuyển của các phương tiện giao thông. à Hạn chế ra ngoài vào những khung giờ 7-8 giờ sáng, 18-19h giờ chiều để giảm ảnh hưởng của bụi mịn.

Bụi mịn xuất hiện nhiều ở các công trình xây dựng, các nút giao thông có lượng qua lại lớn à Tránh đi lại giờ cao điểm qua những địa điểm trên.

Trồng nhiều cây xanh, tắt máy mỗi khi dừng đèn đỏ, sử dụng phương tiện công công đó cũng là biện pháp hạn chế sản sinh bụi mịn, bảo vệ môi trường.

Khẩu trang có thể phần nào hạn chế được các hạt PM10, xâm nhập vào cơ thể qua đường hô hấp. Vì vậy nên mang khẩu trang mỗi khi ra ngoài. 

Nếu có điều kiện thì nên trang bị máy lọc không khí trong nhà hoặc phòng làm việc để giúp giảm bớt sự ô nhiễm. Đồng thời, trong khẩu phần ăn hàng ngày hãy bổ sung một chế độ ăn giàu dinh dưỡng, rau xanh và trái cây chứa vitamin A, C... để giúp tăng cường hệ miễn dịch và ngăn ngừa các bệnh về đường hô hấp do bụi gây ra.